راهنمای رصد آخرین کسوف سال 1401؛ وقت جلوه گری خورشید - وبلاگ موتناوه

به گزارش وبلاگ موتناوه، سه شنبه 3 آبان 1401 خورشید یک هم ترازی دیدنی را با ماه و سیاره ما رقم می زند و در میانه روز، خورشیدگرفتگی در مناطقی از سیاره زمین رصدگران را میهمان چشم انداز ای تماشایی می نماید.

خورشیدگرفتگی 25 اکتبر (3 آبان) که دومین و آخرین کسوف سال 2022 است، یک گرفت جزئی محسوب می گردد. این رویداد از اروپا و بخش هایی از آسیا و آفریقا قابل مشاهده خواهد بود اما امکان تماشای آنلاین آن هم وجود دارد.

آشنایی با خورشیدگرفتگی

همان گونه که نام آن هم نشان می دهد، خورشیدگرفتگی به پدیده ای گفته می گردد که طی آن قرص خورشید، به وسیله یک جرم میانی از نگاه ناظر پنهان می گردد. برای ناظران زمینی این کار تنها از عهده یگانه قمر زمین یعنی ماه برمی آید. بنابراین زمانی که خورشید، ماه و زمین در یک راستا قرار بگیرند، سایه ماه روی زمین می افتد و گرفت شکل می گیرد.

با افتادن سایه ماه روی زمین، بسته به مکانیک مداری و دور و نزدیک بودن این سه جرم از هم، احتمال وقوع گرفت کلی، حلقوی و مرکب وجود دارد. در خورشیدگرفتگی کلی، ماه تمام قرص خورشید را می پوشاند اما در گرفت حلقوی قرص ماه از قرص خورشید کوچک تر دیده می گردد و بنابراین حلقه ای از نور خورشید در اطراف آن دیده خواهد شد. در نوع مرکب هم، ابتدا و انتخاب راستا گرفت به صورت حلقوی خواهد بود اما در مرکز راستا، ناظران شاهد خورشیدگرفتگی کامل هستند.

اما همه این ها در مواردی است که سایه ماه روی زمین بیفتد. مواردی هم وجود دارد که با توجه به موقعیت خورشید، ماه و زمین، سایه ماه روی زمین نمی افتد و فقط نیم سایه آن زمین را می پوشاند. در این حالت گرفت کلی در هیچ منطقه ای از زمین روی نمی دهد و همه شاهد خورشیدگرفتگی جزئی خواهند بود. در چنین شرایطی سایه ماه به قطب شمال یا جنوب نزدیک خواهد بود و بنابراین چنین منطقه های دارای بیشترین درصد گرفت جزئی هستند.

در این رویداد خورشیدگرفتگی جزئی 3 آبان، هلال ظاهری خورشید رو به بالا دیده می گردد. زمان دقیق گرفت به افق هر مکان و منطقه رصد بستگی دارد اما خود گرفت و افتادن نیم سایه روی زمین، از 08:58:20 ساعت هماهنگ جهانی (12:28:20 به وقت تهران) در اقیانوس اطلس آغاز می گردد و در ساعت 13:01 ساعت هماهنگ جهانی (16:31 به وقت تهران) به سرانجام می رسد. اوج گرفت هم در ساعت 11:00:09 ساعت هماهنگ جهانی (14:30:09 به وقت تهران) روی می دهد.

در زمان اوج، این گرفت 82 درصد از قرص خورشید را می پوشاند و با توجه به اینکه ماه و خورشید با زمین کاملا در یک راستا قرار ندارند، یک خورشیدگرفتگی کامل نخواهد بود. بنابراین در برترین حالت و نقطه مرکزی کسوف، فقط بخشی از قرص خورشید تاریک می گردد. این نقطه مرکزی در قطب شمال قرار گرفته است و عده کمی می توانند شاهد بیشترین اندازه گرفتگی باشند.

با این وجود اگر آب و هوا اجازه دهد، میلیون ها آسمان نگر در سراسر اروپا و بخش های وسیعی از آفریقا، خاورمیانه و آسیا می توانند خورشیدگرفتگی را ببینند. برای رصدگران در این منطقه ها، خورشید بسته به اندازه نزدیکی ناظر به راستا مرکزی حرکت سایه، با درحات مختلفی می گیرد. برای نمونه نروژ و فنلاند درصد گرفت به ترتیب 63 و 62 درصد خواهد بود. در روسیه، حدود 80 درصد از قرص خورشید به وسیله ماه پوشیده می گردد و در غرب چین این درصد به 70 می رسد.

کسوف بعدی برای سیاره زمین در 20 آوریل 2023 (30 فروردین 1402) روی خواهد داد که در بسیاری از نقاط مانند آسیا، اروپا و آمریکا دیده نمی گردد اما در غرب استرالیا، تیمور شرقی و پابوا گینه نو قابل رصد خواهد بود. مرکز این گرفت در نزدیکی جزیره تیمور شرقی است که در آن خورشید به مدت حدود 1 دقیقه و 16 ثانیه به طور کامل می گیرد.

شرایط خورشیدگرفتگی در ایران

در ساعت 13:23:37 به وقت تهران، روستای مرزی بورآلان در استان آذربایجان غربی نخستین منطقه در خاک ایران است که خورشیدگرفتگی جزئی را تجربه می نماید. بیشترین قدر گرفت در ساعت 15:00:00 در روستای مرزی تلکه قوز در خراسان شمالی با 69.7 درصد گرفت روی می دهد و آخرین و کمترین گرفت در ایران را هم روستای مرزی پسابندر در استان سیستان و بلوچستان با 50.6 درصد شاهد خواهد بود تا نیم سایه در ساعت 16:28:03 از کشور خارج گردد.

در تهران خورشیدگرفتگی ساعت 13:41:02 آغاز می گردد و در ساعت 16:08:57 سرانجام می یابد. اوج گرفت جزئی هم با 64.2 درصد در ساعت 14:58:15 روی می دهد که در این هنگام ارتفاع خورشید حدود 24 درجه خواهد بود و در سمت جنوب غرب قرار گرفته است.

خورشیدگرفتگی جزئی بعدی در ایران 11 مرداد 1406 روی می دهد بنابراین خورشیدگرفتگی 30 آبان 1401 شاید یکی از معدود فرصت های رصد این پدیده در کشور باشد. اما تا آن موقع، سایه ماه همچنان بازی خود با زمین و خورشید را در دیگر منطقه ها سیاره ما ادامه می دهد.

پخش زنده اینترنتی

وب سایت تایم انددیت (TimeandDate) یک پخش زنده اینترنتی خواهد داشت که از ساعت 08:30 ساعت هماهنگ جهانی (12:00 به وقت تهران) آغاز می گردد و تا سرانجام رویداد خورشیدگرفتگی ادامه می یابد.

پروژه تلسکوپ مجازی (VTP) مستقر در چکانو (Ceccano) ایتالیا هم پخش اینترنتی خود را از ساعت 09:00 ساعت هماهنگ جهانی (12:30 به وقت تهران) آغاز می نماید و رصدخانه سلطنتی گرینویچ از ساعت 09:05 به وقت گرینویچ (12:35 به وقت تهران) تفسیر زنده خود را با حضور منجمان حرفه ای ارائه خواهد نمود.

ابزار مناسب برای رصد خورشیدگرفتگی

اگر قصد تماشای خورشیدگرفتگی یا هر رویداد خورشیدی دیگری را دارید، باید مطمئن شوید که تجهیزات مناسبی دارید و توجه داشته باشید که اگر از محافظ چشم مناسب استفاده نکنید، نگاه به خورشید می تواند منجر به کوری و دیگر آسیب های دائمی به چشم گردد.

بنابراین در ساده ترین حالت باید در پی عینک های مخصوص خورشیدگرفتگی باشید. این عینک ها با استاندارد ایزو (ISO) بیش از 0.00032 درصد از نور خورشید را از خود عبور نمی دهند، ایرادهایی مانند خط و خش یا حباب ندارند و می توانند به طور کامل هر دو چشم را بپوشانند.

ایمن ترین راه برای رصد خورشیدگرفتگی اما استفاده از روش های غیرمستقیم مانند استفاده از یک کاغذ با سوراخ ریز و افتادن سایه خورشیدگرفتگی روی سطح دیگر است.

بعلاوه اگر از دوربین برای ثبت تصاویر گرفت استفاده می کنید هم بعضی شرکت ها فیلترهای مخصوص قابل استفاده برای دوربین های حرفه ای یا گوشی هوشمند فراوری می نمایند و بدون استفاده از فیلتر نه تنها تصویر مناسبی ثبت نمی گردد بلکه تجهیزات عکاسی هم آسیب جدی خواهد دید.

عکس کاور: خورشیدگرفتگی جزئی 10 ژوئن 2021 در هامبورگ آلمان

Credit: Kevin Kandlbinder, Usnplash

منابع: Space, Discover, Nojum Magazine